В Казахстане назвали лучших писателей и поэтов конкурса “Ансар”

1. Автор работы:  Қазкенов Бағдат Айтөреұлы, Жезказган

Название работы: «Қара түнек»

Бүгін де есік пен телефон қоңырауы үнсіз. Терезеден шағылысқан күн сәулесіне бойын жылытып отырған Жанардың көзінде әлдеқандай мұң бар тәрізді. Бірақ, оны ешкімге айтып, сыртқа шығарғысы жоқ. Ол мұнша зарығатындай не күй кешіп жатыр?

Адам өмірі болжауға келмейтін алай-дүлей құбылыс тәрізді. Күні кеше ғана жайраңдап жүрген Жанар күннен-күнге солып барады. Іштегі уайым Жанардың жанын жегідей жеп, өмірден баз кешті.  Көз жасын жасырын көл қылғанымен баяғы дәурен оралмайтынын іштей сезеді. Қыларға амалы жоқ. Басына салғанына көндікті.  Даңғарадай төрт бөлмелі пәтердің іші жым-жылас, үйдің іші жарқырап, жайнап тұрғанымен Жанарға сүркейлі көрінді. Тұла бойын суық   қалтыратып барады. Орнынан тұрып, ас үйге беттеді. Бір тілім нан мен жылы шайды қолына алып, қасықпен араластырып, тағы да ұзақ отырды. Жалтақ-жұлтақ есік жаққа қарай береді. Әлдекімнен бір хабар күтіп отырғандай. Не болмаса жақын адамын.

Иә, жақын адамын… Ол кім? Жанар жолдасы Қалдыбекті жер қойнына табыстағанына да алты жылдың о жақ-бұ жағы болыпты.  Өндіріс ошағында бір учаскенің білікті басшысы болып жүрген Қалдыбек кенеттен келген ажалдан көз жұмды. Ауыр қаза Жанарға оңай тиген жоқ.  Жиырма алты жыл отасқан отағасы барда Жанар үнемі күндей күліп жүретін. Ал, қазіргі өмірі мүлде басқа. Алланың жазуына не қылсын?!

Бұл енді кімді күтуі мүмкін? Есік тырс етсе болды соны бетке алып, сығалайды. Бірақ, ешкім жоқ.  Үнсіздік… Бөлек бір әлемде жалғыз қалғандай. Туған-туыстары қу тірліктің қамытынан босай алмайды. Келсе жалғыз сіңілісі кейде көмекке келеді.  Одан басқа сүйенері жоқ. Осылай Жанардың жалтақтаумен күні өтіп жатты.

Күз артынан, қыс, қыстан көктем ұласып, жаз да келді. Бір күні Жанар үйінің ауласында жүріп, ойын алаңында асыр салып жүрген екі баланы көзі шалып қалады. Соларға қарай жүгіріп барып, – Құлыншақтарым, мен сендермен ойнайыншы, – дейді. Ойын баласы оны түсінбей, келемеждейді. «Масқара, үлкен апа бізбен ойнайма», – деп күледі. Жаны күйзелген Жанар балалардың бұл әрекетіне көңіл аудармай, қасына отырғызып алып, солармен ойын ойнайды. Мұны көрген көршілері – ой, тоба мынау алжасқан ба?, – деп сып-сып әңгімеге көшеді. Екі баланы кезек-кезек құшақтап, солармен сөйлесіп, жақын тарта бастайды. Балалар да оған үйренісіп алады. Күннен-күнге оларды жанына жақын тұтып, оларды тамақтандырып, дүкеннен сұраған нәрселерін алып беріп жүреді. Екі баланың ата-анасы мұны біліп қояр ма екен? деп уайымдап жүрген ол бір күні Әділ деген баланың анасымен ашық сөйлеседі.

— Сәлетемсіз бе?! Бұл Әділдің анасы ма екен?

— Амансыз ба? Иә, мен Әділдің анасымын.

— Амандық. Өлместің күні ғой менікі.

— Сіз кім боласыз?

— Мен көрші Жанармын ғой.

— Түсінікті. Қандай бұйымтайыңыз бар еді.

— Бұл телефонмен айтылатын әңгіме емес еді. Егер қолыңыз босаса кешке үйдің артындағы саябаққа барып, тілдессек қалай қарайсыз.

— Жақсы, онда сізді сол жерде күтемін.

Жанар кешке дейін тағат таппай, кешкі жетіге әрең жетті.  Шақырған жерге көрші де келді. Көрші әйел Бағила Жанардың жүзіне ұзақ қарап, – Жанар апа, сізге не болған, – деді.  Жанар еңкілдеп жылай кетті. Солқ-солқ жылаған қалпы, Бағиланың қолын қысып, әңгімесін бастады.

— Қарағым, Бағила сіз мені кешіріңіз. Жас балаша еңкілдеп жылағаным дұрыс болмады. Менің қазіргі күнімді ешкімнің басына бермесін. «Жалғыздық Құдайға ғана жарасқан», деп жатамыз ғой. Бұл өмірде бұлай бақытсыз болатынымды білмеппін. Өздеріңіздің қатысуларыңызбен Қалдыбекті келмес сапарға шығарып салдым. Ол қайғыны ұмыта бергенде… – деді де кенет тиылып қалды.

— Иә, ол жағдайды білемін. Одан әрі не болды?

— Одан арғысын айту да маған өте қиын. Алла тағаладан жалбарынып сұраған  Азат есімді ұлым бар еді. Сол жалғызымнан көп үміт күтуші едім. Еліміз егемендік алып жатқанда өмір есігін ашқан ұлымды тәуелсіз елдің туын жықпайтын азат елдің азаматы болсын деп есімін Азат қойып едім. Оқыттым, тоқыттым. «Апа, жұрттың бәрі дінге бет бұрып жатыр. Мен де мешітке барып, намаз оқиын,  таза жолда жүремін», деген сөзіне иланып, келісімімді де бердім. Әйтеуір, ислам жолында жүргесін ішімдікке, зинақорлыққа бармайды ғой деп үміттендім.

— Иә, Азатты білем. Ол өте ақкөңіл, ақ жарқын мінезді бала. Көкірек көзі де ояу.

— Шіркін, жалғызымды жатқа жалтақтатпайымын деп Қалдыбектің жылынан кейін сөз айтқандардың да бетін қайтардым. Ұлымды ренжеткім келмеді. Бірақ, жалғызымның жанымды мұнша күйзеліске саларын білмеппін.

— Сонда не болды?

— Оның үйден кеткеніне биыл екі жыл. Содан бері хабар ошарсыз.

— Араларыңызда әлдеқандай реніш, өкпе болды ма?

— Бар бәле осыдан басталып тұр ғой Бағила.

— Қиын болған екен.

— Бар айтқаным, балам, бетіңдегі қауғадай сақалыңды қырып, өзге жастар сияқты жүрсеңші. Мынауың ұят қой дегенім. Содан бері мені өзіне жау көрді, – деп тағы да өксіп жылап алды.

— Қойыңыз, – деді Бағила.

— Осылай ұрыстан-ұрыс шыға берді. Шелпек пісіріп, ет асып, әкеңе Құран оқиық десем де, сенің дастарханыңда отырып, ас ішпеймін деп кетіп та қалатын кездері болды. Көндім, шыдадым. Бірақ, шыдамның да шегі бар. Адам тірі пенде ғой.  Бауыр етім балама ұрсып та, ақылмен де айттым. Елден естіген әңгімелерімді оның санасына сіңірдім. Маған бәленшенің баласы бүйтіпті, сүйтіпті деген өсек әңгімені айтпа, – деп талай қарсы шықты.  Арамыз содан суып кете берді. Үйге қонбайтын болды. Сырттан естідім бірінен соң бірі үш әйел алыпты. Бұл недеген сұмдық, о тоба?

Міне, менің жағдайым осы.  Кімді кінәлаймын? Кімді жазғырамын? Әкенің орны осындайда білінеді екен. Бағила, сенен өтінерім жолдасыңмен ақылдасып маған Әділіңді жұбаныш етуге рұқсат етші, жалғыздан-жалғыз зарығып жүрмін, – деді де Бағиланың алдына тізерлеп отырды.

Ебіл-дебіл болып жылаған Бағила да абдырап, қойыңыз, бұныңыз не? деді.

— Мен ұлымды сізге қалай беремін? Ол менің көзімнің қарашығы ғой.

— Бағила мен сенен оны басы байлы сұрап отырған жоқпын. Анда-саңда үйге әкеліп тұрсаңыз болды. Мауқымды басып, оны ойнатсам да маған жеткілікті деді.

Екеуара әңгіме осылай біразға созылды.  Жанарлары жасқа толған екеуі саябақтан үйге қарай бет алды.  Бағила жолдасына болған жайттың бәрін айтып берді. Иманжүзді Ғали Әділмен Жанардың кездесіп тұруына рұқсатын берді.

Ой, заман-ай, десеңізші! Ананың балаға деген сағынышы қандай шексіз. Мейлі баласы жат қылық көрсетсе де оны жамандыққа қимайды-ау, шіркін. Ана мейірімі деген осы шығар.

Жанар Әділді күннен-күнге жақын тұтып, оның қылығына қуанып, бар қайғысын ұмытқандай болды. Шаңырағына осы баламен бір шаттық кіріп, өзін өмірге қайта келгендей сезінді.  Әділді таңертең сабаққа апарып, алып келіп жүрді. Әділ мұның мәнісін түсінбей дал. Кешке дейін жанында ұстап, кешкісін өз ата-анасына тапсырады.  Уайым адамды қойсын ба? Оның сыртында елдің гу-гу әңгімесі де оның жанын жегідей жеп барады. Ұлы соғысқа кетіпті, жазықсыздардың қанын төгіпті деген сыпсың әңгіме ел арасында желдей есе бастады. «Жоқ, менің ұлым ондайға бармайды. Қайдағы соғыс? Жұрттың айтқанына көнетін мен жоқ», деп өз ойымен өзі алысып әлек болады.

Сұрқай тартқан күздің алғашқы мезгілінде есік алдында Әділді ойнатып отырған Жанарға еңгезердей екі жігіт келіп,  – Сіз осындай пәтердің иесісіз бе?– деді. Зәре-құты қалмаған Жанар орнынан ұшып түре келіп, – Иииә, мен деді қорқақтап.  Оны сезген жігіттер – қорықпаңыз. Біз сіздің пәтеріңізге тінту жүргізу үшін келдік, – деді. Үйге кіріп, барлық қуыс-қуысты тексеріп, Азаттың тұтынған заттарын тәркілеп,  алып кетті.  Жанар мәңгіріп не болып жатқанын түсінбеді. «Құдай-ау, бұлар неге келді екен?», «»Ұлымнан бір хабар білеме кен?  деп  сұрағысы келіп еді, олар ештеңе айтпады.  Осылай тергеу, тінту жұмысы жалғаса берді. Әлгі жұрттың желдей естіріп жүрген сөзі шындыққа айналды. Азат өз шаңырағынан кеткеннен кейін көп ұзамай шекара асыпты. Мұны естіген Жанардың өмірі күл-талқан болды. Аурушаң ол бір жола төсекке таңылды.  Баласының мұндай болатынын үш ұйықтаса да түсінде көрмеген Жанардың беті бері қарамады. Оны сіңілісі Ажар мен көрші Бағила бақты. Күн артынан күн өтіп, Жанар жарық дүниемен қоштасарда, қолына қалам алып, «Балам, мен сені қандай болсаң да жанымнан артық жақсы көремін. Осыны ұмытпа. Бірақ, сенің шаңыраққа орнатып кеткен қара түнегіңді о дүниеде әкең кешіре алмас. Бәлкім есіңді жиып, елге келіп жатсаң осы хатымды оқырсың. Анаң…». Хатты үстел үстіне қойып, тілін кәлимаға келтіріп, ана өмірге аттанып кете барды…

Бір ғана ағат кеткен әрекет адам өмірін осыншалықты оз-тоз ететінін ұмытпайық, ағайын!

2. Автор работы:  Исаханова Амина Ерлановна, Алматы

Название работы: «Возвращение Бахытжана»

Бахытжан Умаралиев жил со своей семьей в Германии. Он работал в берлинской центральной больнице, лечил немецких людей, был женат на немецкой женщине. Ездил на немецком автомобиле, и каждый день его был расписан по графику. Словом, он вел абсолютно немецкий образ жизни.

И только вечерами в его жизни появлялся маленький кусочек Казахстана, когда он заходил в скайп и общался с родственниками. Однажды ему написала его младшая сестра Камилла такое сообщение, после чего сразу отключилась:

«Здравствуй, Баха. В августе будет 5 лет, как мама умерла. Я поеду в Семск, надеюсь, ты тоже приедешь. Ты два года уже у нее не был, так что в этом году обязательно надо там побывать. Остановимся у дяди Адильбека…»

***

Бахытжан летел Боингом из Франкфурта в Астану. Долгий перелет навел на глубокие размышления о жизни…

Как он стал доктором? Он не помнил. Это была детская мечта, и все. В 2003 году окончил Семипалатинскую медицинскую академию, по международной программе прошел интернатуру в Гамбурге. Когда вернулся, в 2005, умерла его мама. Ей было всего 46! Рак толстой кишки… А отец умер еще в восемьдесят шестом, от белокровия. В 2005-м Камилла поступила в магистратуру в Алматы, родственники пригласили ее пожить у них какое-то время. Тогда же Бахытжан получил работу в Берлине. Дом в Семипалатинске продали, и брат и сестра разъехались по разным городам, прочь из Семипалатинска…

Бахытжан не слишком радовался поездке в Семей. Именно там он, старший сын, хоронил родителей. Там 10-летний мальчик выводил на улицу сестренку, захватив с собой чемоданчик с документами и тушенкой, на случай, если дом рухнет во время атомных испытаний…

Но Бахытжан с радостью предвкушал встречу с сестрой, родными. Тем более будет возможность увидеть столицу Астану. А оттуда автобусом в Семей.

Это Родина. Но Бахытжан не испытывал трепета. Он ощущал только тяжесть чемодана, в котором у него, помимо вещей, лежали гранитные куски Берлинской стены, копии Бранденбургских ворот, Рейхстага и много-много магнитиков. Он шел из аэропорта в сердце Астаны.

Бахытжан ехал в автобусе у самого окна. «В Германии такие уже давно не ездят», – отметил он про себя. Да и качество дорог его не устраивало. «Звезды здесь как будто дальше, чем в Берлине». Зато он без труда нашел Большую Медведицу, и сон под мягким светом звезд в тряском автобусе снился ему необычный…

Он был всадником на коне. Рядом на конях — его папа и дедушка, навстречу им скачут страшные всадники в черных одеяниях. Бахытжан пытается защитить их, но отец и дед становятся жертвами черных всадников, вот уже над Бахытжаном взмывает вверх черный меч, и…

Бахытжан и Камилла остановились у их дяди Адильбека-кажы. Три года назад он совершил хадж, дети оплатили ему перелет в Саудовскую Аравию. Его жена Райхан-тате приняла их очень радушно.

Утром следующего дня Бахытжан и Камилла ехали в машинах своих братьев на кладбище. В одной машине с Бахытжаном ехали Адильбек-кажы и мулла. Они о чем-то говорили на казахском языке, сидя на заднем сидении, и Бахытжан заметил, что напрочь забыл родной язык. Да и молитвы, что он знал раньше, должно быть, тоже позабыл.

А вот и забелели кирпичные столбики могил с металлическими полумесяцами над ними. Вот и могила матери. Вокруг земляной насыпи присели родственники усопшей. Под протяжный голос муллы в голове Бахытжана замелькали воспоминания…

Умер аташка. Апа сказала маленькому Бахе: «Қарағым сол, бәрі пәле полигоннан шығады! Рак был  твоего любимого аташки, рак…» «А как же лекарство? Таблетки?» «Нету никаких таблеток от рака, люди еще не придумали от него лекарства». А через два года умер отец, от лейкемии, или, другими словами, рака крови… И снова это страшное слово «рак». Тогда он решил изобрести лекарство от рака, стать врачом.

А сейчас он стоит у могилы матери, которая пять лет назад умерла от рака толстой кишки.

Мулла сказал «Аллах Акбар!», и все повторили за ним вслед.

Пешком пошли на могилу отца. Бахытжан с сочувствием посмотрел на Камиллу: она отца совсем не помнила. Зато он помнил отца по рассказам о Берлине, о том, какое это зрелище – флаг Советов над немецким Рейхстагом. А отец знал это по рассказам своего отца, фронтовика. Еще Баха помнил, рассказ отца о том, как дедушка уезжал в горы Чингистау с аулом, когда только начинались ядерные испытания. Люди не хотели покидать родные места, даже под угрозой смерти, но… все равно уехали. Ведь пришли военные, а у них приказ – очистить территорию. А потом люди впервые увидели атомный гриб, вторым солнцем вставший над великой степью. Отец говорил, что полигон, хоть и медленно, но покалечит казахов хуже, чем любая война.

Мулла начал молитву. По щеке Бахи потекла слеза. И не только от тоски по родителям. От жалости ко всем тем, кто уже умер или сейчас медленно умирает из-за того, что на протяжении долгого времени подвергался радиоактивному облучению. От сострадания к тем, кто, как и он сам, потеряли родственников из-за смертельных недугов. Люди, жившие в степи, не были сломлены ни джунгарами, ни кем-то еще, кто же знал, что самая страшная беда настигнет их в мирное время?

Лекарство от рака – какая наивная детская мечта! Думая об этом, Бахытжан удивлялся широте своей детской души. И снова мулла сказал «Аллах Акбар!» и все повторили вслед за ним.

Решили съездить на могилы деда и бабушки. Они покоились на кладбище возле села Рамадан. Брат повез муллу и татешку в Семей. Бахытжан, Камилла и Адильбек-кажы поехали на кладбище.

Молитву читал Адильбек-кажы. Во время Корана Баха пошарил в кармане и нашел сувенир – кусочек Берлинской стены. Его он положил на земляную насыпь. Дед так и не узнал, что Берлинская стена сломана, Холодная война окончена, Казахстан стал независимым и отказался от атомного оружия навсегда.

В Рамадане жил дядя отца Бахытжана, Жомартхан-ата со своей женой Кульшаш-тате. Сели пить чай, завели разговор о жизни в Германии и Алматы.

– Как твоя работа в больнице? Кем ты работаешь? – спросила Кульшаш.

– Я работаю терапевтом, – ответил Бахытжан.

– А ведь я помню, мне апашка, маркум, твоя говорила, что ты мечтаешь создать лекарство от рака! И мы все думали, какой Баха у нас хороший и скольким людям он поможет, мы же верили, что так оно все и будет! – сказала Кульшаш с толикой ностальгии в голосе.

– Да, хотел. В Семипалатинске так много людей раком болеют… из-за полигона, наверное, болеют, – неуверенно доабвил Бахытжан.

– Да что там раком! Вот мой брат Жетпысбай, в 51-м решил посмотреть, сможет ли излучение пройти сквозь газету. И подошел близко-близко к тому месту, где должен был появиться гриб! Бейшара, умер в тот же момент. Военные привезли его тело домой. Много страдала наша земля, много страдали наши люди, не понимаю даже, как это я еше жив. Сила государства — в его народе, а у нас все молодые, сильные на базарах тачки толкают и не хотят учиться, а умные рвутся за границу, все им денег мало, хотят как американцы жить и зарабатывать. А то, что Казахстан — Родина, забывают они об этом, забывают, что здесь их прадеды жили и умерли…

***

Свет в доме погас, все легли спать. Бахытжан не мог уснуть. Он оделся и пошел на улицу.

Сказанное Жомартханом за столом Бахытжан принял на свой счет. Это было про него. В детстве он мечтал стать доктором, чтобы вылечить семипалатинцев от рака. Он стал доктором, но уехал в Германию. Он работал не для Родины, а для денег.

Он оделся и бесшумно прокрался на улицу. Деревня очень маленькая, так что уйти за ее пределы Бахытжану не составило труда. Он стоял в степи, на своей родной земле. Он громко позвал в пустоту «Аллах акбар!», и ветер рассеял его голос по степи. А где-то последние радиоактивные вихри покидали недра земли вместе с этим ветром, оставляя в ней глухие пустоты, и ветер летел над степью, разнося протяжное «Аллах акбар» над могилами всех, кто похоронен на этой земле.

Аллах велик!

3. Автор работы: Варзаев Алексей Сергеевич, Шахтинск

Название работы: «Рука об руку, плечом к плечу»

Мерный стук вагонов по «железке» далеко разносился ветром по бескрайней степи. Паровоз тянул десятки студеных вагонов, сквозь непробиваемую  снежную завесу январских затяжных буранов. Лучи солнца рассеивались в белесой мгле, наполняя воздух волшебным, блестящим светом тысяч и тысяч звездочек, манящим, и в то же время смертоносным, для доверчивых путников. Опасен буран в степи.  Нашептывает, кричит  в тысячу голосов, обездвижит, опутает в мягкие сети и накрывает белоснежным покрывалом, накрывает с головой, погружая бедолагу в бесконечность, на той стороне.

Среди многих, недалеко от чадящей печурки вагона ютилась и молодая семья, во главе с Петро. Петро, укутавшись в овчину, наблюдал за хаотичной игрой Цвета сквозь  окошечко под потолком вагона. Отчего Петро, да с суженной уехал с насиженных краев? История долгая, и, местами, хмурая, да и  не о том сказ. Жизнь течет своим чередом, привнося самые различные обстоятельства в  размеренное течение, то водовороты, то застой. И ты – щепа, с тысячами тебе подобных,  в единой связке несешься вперед и вперед…

Петро вернулся из заоблачных измышлений, почувствовав, как вагон останавливается. Сердце проткнули тысячи копий-сомнений перед безызвестностью на чужбине.

Дверь с грохотом и лязгом отворилась, впустив вовнутрь клубы яркого солнечного света и леденящий душу холодный ветер, превращающийся воздух внутри в обрывки тумана. Но ветер сильнее, ветер смёл остатки тихой дрёмы, заполнив пространство вагона ясностью, не оставляя выбора.

Люди осторожно ступая заполонили перрон. Вернее, то, что ассоциировалось, как перрон: расчищенная от снега полоска земли по обе стороны путей. Метель, предвестник сердитого мороза успокоилась. Петро оглянулся, тщательно скрывая серые мысли глубоко внутри. Кругом заснеженная, переливающаяся радужным спектром  света степь. Вдалеке, виднелся поселок, тридцать, а может и больше диковинного вида жилищ – юрт мирно соседствующих с укутанными снегом землянками.

Нехитрый скарб переселенцев поместился в мешке да котомке. Еды осталось и того меньше. Зябко потирая руки, Мужчина и женщина , среди прочих, потянулись вслед за живой  людской вереницей, возглавляемой страшим урядником.

Будущие поселенцы втаптывали  свежевыпавший снег сапогами, башмаками, колошами, а были и совсем бедолаги, те ежились быстро перебирая босыми ногами, намотанными на них скудными тряпицами.

По пришествию, народ собрали подле пары землянок, которые, уже снаружи вызывали непосильную тоску.  Урядник подъехал к толпе верхом на гнедом жеребце, что  выдувал из  ноздрей пар и неугомонно перебирал копытами в предвкушении хорошей скачки, после долгого томления в тесном вагоне.

– Так-с, значится. Занимаем, значится, эти, не по вам, царские хоромы, – при этих словах урядник указал в сторону двух полуразвалившихся хижин, сопроводив жест нескрываемой ухмылкой.  – Располагайтесь, будьте как дома. А ежели кто вздумает бежать…

Кое- как, разместились,  по восемь семей на барак. Сидят все по углам, да подле стенок и тихо переговариваются, осторожничают.  А чего бы  и нет? У всех судьба разная, может кто и вправду лиходействовал на свете белом, а не просто неугодным губернатору стал…

Полуразвалившаяся дверь, со скрипом и стоном, отворилась. В жилище вошли несколько человек, из числа местного населения, во главе с седобородым старцем. Петро и другие мужчины-переселенцы поднялись,  в головах промелькнули отнюдь не радостные мысли, ставшие  ожидаемым следствием многолетних гонений.

– Сәлеметсіз бе! –  Неожиданно громким и мощным голосом произнес приветствие старец, но переселенцы, лишь недоуменно переглядывались друг на друга, всё еще выискивая в поведении пришедших намеки на враждебность. А враждебность-то и не появлялась.

– Сіз қазақша сөйлейсіз бе? – старец обратился ко всем присутствующим выискивая взглядом понимание в глазах, и не ничего не отыскав, причмокнул. – Ойбай.

Обратившись к своим, мужчина дал несколько коротких команд и с улицы занесли в дом огромную свернутую кошму. Переселенцы молча расступились, когда мужчины руками просили  освободить место посреди барака. Кошму расправили и под общее удивление на свет показались: краюшки хлеба, странного вида белые шарики, бурдюки, и редкие куски вяленого мяса. Небогато, да радушно.

Старец взял за руку оказавшегося рядом Петро и посадил рядом с собой на кошму, затем взял белый скатанный шарик и откусил половинку. Вторую, с улыбкой он протянул Петро.  Необычный солоноватый вкус продукта схожего, разве, что с молодым сыром, быстро возбудил аппетит  в оголодавшем желудке мужчины.

– Спасибо. – положив руку на грудь, слегка поклонившись произнес Петро . – Э-гей,  Марича, доставай чего откушать есть, на угощение.

Поселенцы вздохнули свободней и зашевелились, местные  усаживались на кошму и приглашали жестами присоединиться к трапезе. Худо-бедно,  поселенцы вытаскивали остатки припасов и усаживались за общий, необычный стол.

Сидевший рядом с Петром и Марией мужчина, в  видавшей виды телогрейке хлопнул себя по груди и обратился к Петро:

– Менін атым Жомарт. – и произнеся имя еще раз, указал на Петро.

– Я что-ли? Я-то — Петро. – За долгое время скудная улыбка появилась на изнеможенном лице….

***

Пролетела зима, оставив позади тяжелые думы и невзгоды, весна-озорница, сменилась ласковым летом. Ладно, в унисон застучали топоры, молотки. Взлетело до небес пламя костров,  и через пару недель вместо двух землянок стояли в селе  с десяток  домов, насквозь пропитанных трудовым потом.

Две хаты  стояли подле друг друга – то жилища Жомарата с семьей, да Петро с Марией.  В четыре руки возвели, теперь уже товарищи свои дома. Один русского не знал, а второй по-казахски тридцать слов освоил, но ничего, не помещало то обстоятельство крепкой дружбе и общему делу…

***

Вот и года – перелетные птицы — оставили благодатную землю, пустившись в небеса, унося с собой прожитые невзгоды и счастливой жизни моменты. Ушли плечом к плечу и старики, дед Петро и Жомарт-ага, давненько отправились,  в последний путь в Небо. Выросло  третье поколение.

Нежданно негаданно нагрянула беда незваная, в гости. Богдан и Серик, потомки дедов своих великих, что деревню в  целый город выстроили,  напряженно сидели подле радиоприемника и вслушивались в ранящие душу слова диктора:

«Внимание, говорит Москва. Передаем важное правительственное сообщение. Граждане и гражданки Советского Союза! Сегодня, в 4 часа утра без всякого объявления войны германские вооруженные силы атаковали границы Советского Союза… »

Гремят пушки, захлебываются автоматы, смерть, с диким воем собирает обильную жатву. Неподалёку, разорвался немецкий снаряд, ненадолго оглушив ребят.  Сквозь повязку, наискось головы, сочится кровь, заливая правый глаз, мешая прицелиться. Богдан крепко, изо всех сил сжимает винтовку, рядом, вглядывается в предрассветную мглу раненый в плечо Серик. С первыми лучами солнца заканчивается короткая передышка, в пару часов. Вот уже и  зло засвистели  первые вражьи пули, в поисках своей жертвы.

– В атаку, братья. За Родину! – зычный голос комбата перекрыл грохот вражеской атаки, наполняя сердца праведной яростью.

Превозмогая боль и усталость, поднялся Серик, поднялся Богдан, бросились товарищи в смертный бой. Плечом к плечу, теснили врага, не жалея собственной крови, что падая на землю перемешивалась и пропитывала почву, оставляя тёмный, печальный след…

***

Вновь пролетело время, минуло полсотни лет, сменились люди, сменилась и страна,  и домов тех нет и в помине…. Но осталось много больше, что непременно растёт ширится, крепнет день ото дня…

– Ажека! Бабушка Вам передала! – запыхавшийся мальчуган влетел  на порог квартиры, протягивая глубокую тарелку полную горячих, ароматных пирожков.

– Ай, Дмитро, ты чего так бежал, а если бы упал? – Ажека, хлопотала вокруг мальчика. В миг, стол превратившись в скатерть-самобранку(не без помощи добрых и умелых рук Ажеки), манил Дмитро свежими шерпеками.

– Мой руки и к столу, сейчас Султанчик зайдет. – Женщина, удостоверившись, что мальчишка обставлен со все сторон яствами, удовлетворенно присела за стол.

– Что, Дмитро, завтра, вместе с Султаном,  первый раз в школу пойдете, страшно, наверное?

– Нет, не страшно. – проглотив очередную лепешку успел промолвить Дмитро, прежде чем слопать следующую. – Мы же вместе пойдем, а вдвоём ничего не страшно!

Ажека улыбнулась и отвернулась, украдкой вытирая слезы с глаз. «Какие маленькие и какие смышленые, и вправду говорят «истина  в устах младенца». Ведь ежели вместе идти, рука об руку, то ничего и никогда не страшно, всё  будет по плечу…»

1. Автор работы:  Приймак Ирина Владимировна, Петропавловск

Название работы: «Просьба»

 

«Надеюсь, не откажите в этой просьбе
старому солдату.
С большим уважением к Вам Пашинин С.Е.»
Из письма Министру Обороны
тов. Гречко от Пашинина С.Е.

Как часто мы забываем то, что нам так близко, наше, родное. Да и время не возвращает назад дни, минуты, секунды. Не столкнувшись с предыдущим поколением, мы уже просто не можем узнать, что было до нас… Лишь пустые даты, записанные в пособиях по истории, но они мертвы без воспоминаний, рассказов, преемственности. Каждый понимает – одно дело даты, а жизнь – это совсем другое.
Родившись в 1920-х годах, наверное, мало кто понимал, что происходит, но всё же, как и всегда, со временем каждый хотел чего-то добиться, хотел жить счастливо, мечтал…
Готовые на все во имя Родины, они же уходили на фронт Великой Отечественной. Воевали, принеся Победу.
Так в 1941 году на фронт ушел простой 18-тилетний мальчишка, мой дед, Пашинин Сергей Ефремович (1923 года рождения),уроженец Воронежской области Грибановского района. Сегодня его имя не увидеть в книгах Памяти о войне, в списках ветеранов. Его имя, фотокарточки, записки, письма хранятся лишь в семейном альбоме. Статный высокий парень… мужчина… дед… . Даже на фото светлое доброе лицо, добрая, расплывшаяся на все лицо улыбка, пронзительный взгляд… Один глаз, оставшийся после войны выражал все чувства, историю…
Он был взят в армию с г.Мореуполь (Жданов). По дорогам войны от Новороссийска до Одера через Украину, Белоруссию, Молдавию, Румынию, Польшу, Венгрию, Восточную Пруссию, Кенигсберг, Данциг, Гдыню, Касу – и кончил войну под Регенвальдом, где и находился до 1947-ого года, затем
демобилизован на Родину. И, конечно, война оставила свой отпечаток. Первый раз Сергей Пашинин был ранен и контужен в голову, но после скорейшего лечения он вновь решил встать на защиту своей земли, а при втором ранении он потерял левый глаз. Лежал в госпитале, наблюдал за муками своих товарищей, смотря на то, как привозят и увозят таких же мальчишек, как он. Страшно… да, нет… это был не просто страх, это был страх, помноженный в сотни раз, но не согнувший своих героев. Сергею повезло несколько больше, чем другим: он потерял всего лишь один глаз, да и чудом, видать, попал в нужный госпиталь. Его не признали там безнадежным пациентом, не забросили, как делали со многими в других госпиталях. Он был прооперирован хирургом Рабаджи и глазным профессором майором Бельским. Все процедуры по тому времени прошли более чем успешно. Продолжил воевать с одним глазом…
… Как им хотелось домой! Как им хотелось мира, тепла, уюта… И уже тогда, когда была война окончена, когда отгремели выстрелы, когда ими уже были спеты Победы и пролиты все слезы, когда, казалось, бы им пора вернуться домой, их взвод еще два года не мог возвратиться на Родину.
Но вот в 1947ом году долгожданный поезд, ведущий к родным дверям. Кто-то не может встать, кто-то сесть, но каждый, несмотря на юность, помолодевший! У каждого на лице искренняя радость.
Да… Вот… Все… Уже встреча с родными, объятия, цветы, нежность и слабость рук матери. Глаза любимых были уже рядом, в безопасности. Думать не хотелось ни о чём. В эти счастливые минуты Сергей обнаружил, что по дороге домой были утеряны документы и история глазной болезни.
Естественно, пришлось искать, ведь без документов ты никто и зовут тебя никак. Искал долго, искали все. Безрезультатно. Через время восстановил лишь паспорт и на этом остановился, поняв, что найти уже не получится. Не могли разыскать, потому что была забыта полевая почта части, в которой служил. Подвела память не в самый лучший момент. Помнил лишь только Второй Белорусский фронт, 153 укрепрайон, четвёртый батальон, четвёртая рота, взвод ПТО, командир роты тов. Лунин и командир взвода тов. Лазарев. Еще позже вспомнились командир орудгвардии тов. Киселёв и наводчик рядовой Хасанов. Но этого оказалось мало. И от того, что доверия к людям было мало, да и от того, что искать чьи-то документы никто не хотел и не собирался…
А вскоре, после возвращения с войны, у Сергея родились пятеро детей – Любовь, Леонид, Владимир, моя мама – Марина и младшая Светлана. Да и рядом жена была такая замечательная, нежная, любящая, что о документах он и думать забыл. Восстанавливать свои заслуги, медали он не стал, ведь для своей семьи он и так был героем. А что еще надо?!
Дети были отрадой, дед понял, что жизнь прожита не зря, а от мысли о том, что она еще не прожита, становилось еще веселее…
…Но боевые раны давали о себе знать, и поиски документов пришлось возобновить. Пишет Сергей Ефремович просьбу Министру Обороны Советского Союза тов. Гречко, т.к. за последнее время стали сильно беспокоить боевые ранения, и здоровье стало резко ухудшаться:
«Дорогой министр обороны, обращаюсь к Вам, прошу разыскать в архивах мои документы военных лет, а так же подтвердить мои ранения, полученные в боях за Родину…».
Письмо было с надеждой отправлено, но ответа не последовало. Может, оно не дошло, может, просто не замечено тов. Гречко.
А сколько таких писем!!? Сколько таких неизвестных историй, а неизвестных героев еще более… День Победы для моего деда был праздником «со слезами на глазах»: с одной стороны память возвращала к ужасам войны, боевым товарищам, а с другой – острой болью жгли в душе старого солдата запись в военном билете: «ранений нет», а в графе: место службы – прочерк. Так легко можно было перечеркнуть судьбу любого.
В мирное время, где – то в 1970—х годах, дед нашёл своего фронтового друга Бондаря Ивана Васильевича, который проживал в то время в селе Рыбальчьем Херсонской области. Радости не было предела. Завязалась переписка фронтовиков. Позже выяснилось, что и он в такой же ситуации. Так два солдата, прошедшие через горнило войны, в мирное время остались одни.
Пройдя всю войну, Сергей Ефремович остался где-то за бортом всеобщего торжества, но великим героем стал для своих родных, близких, знакомых. Для своих пятерых детей, теперь уже внуков и правнуков он является примером, образцом для подражания, героем. Да и внутри себя он понимал, что защитил и отстоял свою Родину. В нём самом был Праздник еще более, чем в других. А что ещё надо бывшему, прошедшему всю войну, контуженному, вернувшемуся с фронта без глаза, но живому солдату!?
В 65 лет, не дождавшись нас, внуков, деда не стало. А ведь, если бы не боевые ранения, возможно, мы бы были самыми счастливыми внуками.
Никто, может, и не узнал бы об этой просьбе тов.Гречко, написанной в надежде хоть на какое-то малое соучастие. Мало кто видел содержание этого письма. Но передо мной, его родной внучкой, нашедшей копию этого письма в старом семейном альбоме, часто и чётко встают последние строки: «Надеюсь, не откажите в этой просьбе старому солдату.
С большим уважением к Вам Пашинин С.Е.»

1. Автор работы:  Исабекова Адина Сакеновна, Алматы

Название работы: «Ценой своей жизни»

Я очень хочу поделиться своей историей и надеюсь, что она окажется в некоторой степени уникальной. Уникальной в том плане, что откроет моему читателю глаза на самые простые, но важные в жизни вещи. 

Мой друг умеет делать все на свете. Он рисует, поет, рассказывает сказки, которые пишет сам и вечерами в кругу семьи играет на пианино. Утром перед работой он обязательно кормит маленьких котят около своего подъезда, а в обеденный перерыв – собак, сторожащих офисные здания. В его доме царит красота: играет классическая музыка, жена на кухне готовит самый вкусный обед, и запах свежеприготовленной курицы под сливочно-томатным соусом разлетается по всей квартире. Бегают маленькие детишки, которые разрисовывают дорогие обои около теплого камина. Не в этом ли его счастье?

Мало кто знает, но мой друг, тот самый, кто работает в крупной компании, ест самые вкусные макароны и рисует самые красивые картины, тяжело болен. Врачи диагностировали ему цирроз печени около двух месяцев назад, и с тех пор его жизнь кардинально изменилась. Только представьте: рак, переход на третью стадию, слабость, боли, мучения. Сегодня человек борется за жизнь и молится всем Богам на свете, только бы прожить еще подольше времени рядом с любимой женой, которая ночами тихонько плачет в подушку; только бы увидеть еще больше пятерок в дневнике своего маленького сына, который уже знает, что папы скоро может не стать.

В течение рабочего дня к нему приходят десятки новых людей, кто-то стучится в кабинет директора, чтобы подать жалобу или уволится, кто-то заходит просто пообщаться, кто-то – подписать новые бумаги. Сам он постоянно нервничает, переживает за финансы своей компании, старается наладить все сразу и оставаться максимально счастливым, потому что хоть завтра может умереть. И тогда ему будет совершенно все равно, сколько миллионов удалось заработать в этом месяце. Ему будет на все вещи все равно. Если вообще будет.

А теперь я задумался: столько сотрудников начинают предъявлять свои недовольства, столько людей на дорогах подрезают его и грубят, столько продавщиц в продуктовом магазине отказывают в покупке бутылки воды из-за отсутствия сдачи. И честное слово! Я бы бегал рядом и умолял всех быть терпимее друг к другу, я бы говорил, что друг болен и ему нельзя так сильно переживать. Но мой друг не такой. Он сильный духом, не ждет подачек от других и хочет максимальной справедливости и строгости к себе. Почему все вокруг не могут быть добрее хотя бы потому, что мы все ЛЮДИ? Потому что у нас итак у всех очень много проблем, мы все чего-то ждем, о чем-то сильно волнуемся и переживаем! Откуда мы знаем, что наши хамство и хмурость могут расстроить человека так, что завтра он впадет в глубочайшую депрессию?

Мой друг еще полгода назад вел себя именно по-хамски. Скажу честно: он был таким неприятным человеком до того, как узнал свой диагноз! Грубил своим сотрудникам, кричал на таксистов, избегал нуждающихся бабушек на улице, а теперь превратился в белое и пушистое облачко. Вы можете сказать, что он это заслужил своим поведением сам, но никто в этом мире не заслуживает такого наказания! Обидно за него? Не то слово.

Мне кажется, от банальной улыбки друг другу, приятного отношения, спокойного поведения и адекватного тона мы сможем стать счастливее. Ведь тогда наша жизнь станет ярче и светлее хотя бы на ту долю, которая измеряется улыбками и добротой. Я не знаю, когда умру сам, я не знаю точно, сколько еще может прожить мой друг, но я знаю наверняка: искренняя доброта способна растопить любое сердце, сочувствие и терпимость могут воспитать в человеке новые положительные качества. В этом заключается сила чистой и открытой любви к ближнему, любви к человеку, что рядом. Сегодня мой друг – самый счастливый, любящий и любимый человек, потому что его жизнь теперь наполнена теплом и любовью к миру, к жизни и к окружающим.

Как жаль, – говорит он мне. – Что я понял всю ценность жизни только сейчас.

1. Автор работы:  Ким Леонид Викторович, Алматы

Название работы: «Дивный Новый Мир»

– Итак, дорогие друзья, рад вас всех видеть здесь и сейчас. Полагаю, вам всем трудно было добраться до Звереляндии, поэтому мы с удовольствием послушаем ваши истории. Ну, и кто первый? Не стесняйтесь, все мы здесь как одна очень большая дружная семья! Никого не бойтесь, мы заключили перемирие на всю жизнь. Ну же, ребята, нам всем интересно как вы добрались. – убедительно сказал Шимпанзе.

– Можно я? – спросил осётр Шип.

– Конечно можно! – улыбаясь ответил Филин.

– Хорошо. Итак, дело было в Аральском море…

История Аральского Шипа

Я жил в заливе Тущибас. Жил я хорошо, было весело. И в какой-то момент я начал замечать что на дне появились норки. Норки эти были странные – жестяные. Затем начали появляться медузы, но без щупалец и необщительные. Я подумал, что эти норки и медузы не навредят, поэтому не обращал на них внимание. Шли дни, недели, а норки не закрывались и медузы не уплывали.  Наоборот, их даже прибавилось. А на поверхности помимо листьев и веток плавали какие-то пластиковые штуковины. Люди их называют бутылками. Это ещё терпимо, но потом…

В общем, тогда появилась самая главная проблема. Воды стало меньше. Море высыхало. И мне и моим друзьям приходилось уплывать всё дальше в глубину. Но однажды я пропустил момент, когда надо уплывать…

Дело было холодным зимним утром. Я проснулся, и заметил что никого нет. Начал беспокоиться и искать всех, но был заперт. Вода высохла настолько, что ушла очень далеко от берега. Я остался один. Со мной были лишь медузы, которые ничего не говорили, не плавали как все медузы. А воды с каждым днём всё меньше и меньше. И в один момент воды стало настолько мало, что мой спинной плавник высовывался над поверхностью. Мне уже некуда плыть. Оставалось только не двигаться и дышать. Но дышать тоже стало трудно. И внезапно надо мной нависла большая тень. Я посмотрел наверх, и увидел человека. Он вытащил меня из лужи, и быстро отнёс в какую-то другую лужицу побольше. В ней никого и ничего не было.  Дно было гладкое, словно на нём лежал ровный камень. И тогда я понял, что меня куда-то перевозят. Сначала меня перевозили на некой машине Джипе. Просто я не знаю, что это за огромная штуковина, но слышал как люди её называют – Машина Джип. Путь был долгим. Наконец, Джип остановился. Люди вышли и вытащили меня из машины. Потом подошли ещё несколько людей в зелёной одежде, вытащили из воды, и понесли в какой-то дом. Внутри дома меня положили на стол, а вот что было дальше я совсем не помню.

Очнулся в прекрасном месте. Вот так, дорогие друзья, я попал в Звереляндию.

– Какая захватывающая история! – удивлённо воскликнул Ирбис.

– Люди странные какие-то: сначала мусорят и вредят, а потом помогают и выручают – заявил Филин.

– Действительно – подумали все.

– Интересная история, но давайте послушаем какие истории расскажут нам остальные – сказал Шимпанзе.

– Можно я расскажу? – спросил Лягушкозуб.

– Конечно. Рассказывай. – ответил Шимпанзе.

– Моя история начинается в живописных горах Семиречья…

История Семиреченского Лягушкозуба

Я жил в хорошем  горном озере в Тянь-Шаньских горах. Как и все мои друзья, я не любил солнечный свет. Днём мы прятались от лучей под камнями, а ночью выходили погулять. Всё было замечательно, хотя жарковато бывало. А вот когда вода холодная, вот тогда просто шикарно. В общем, жили мы отлично. Изредка приходили люди. Они просто наблюдали за нами, фотографировали и что-то записывали в блокноты. Самый старый человек среди них, вероятно, был самым главным. Он рассказывал про нас всё, будто он за нами наблюдал уже очень долго. Люди приходили днём, но бывало и оставались до ночи. Они нам не вредили. Наоборот, даже помогали, бросали нам в пруд рачков-бокоплавов, чтобы покормить нас. А утром они уходили.

Но как-то раз,  пришли другие люди.  Мы, как обычно, ожидали что нам дадут еды. Но они сели на камни, развели костёр, и начали жарить шашлык. Они громко разговаривали, смеялись, пили какие-то газированные напитки и валялись на земле. Как я узнал что это были газированные напитки? Просто одну такую открытую банку случайно уронили в пруд, где жили я и мои друзья. Вода из нее нам очень не понравилась.

Мы уплыли подальше от берега, где сидели эти дикари, и спрятались под камнями. Наверное, они здесь не на долго, поэтому мы решили выйти ночью наружу, и удостовериться, что люди ушли. И вот, наступила ночь. Мы подплыли к берегу, и не ошиблись. Люди ушли. Но они оставили столько всего после себя… На берегу валялись бутылки, банки и пакеты. В воде у берега плавали опалённые ветки и пепел. Было просто ужасно! Мы не могли жить в такой грязной воде. Но нам пришлось, ведь поблизости нет ни одного пруда. А по суше нам ползти трудновато. Поэтому мы остались, но уплыли подальше от берега.

И спустя два дня люди опять пришли. Я решил посмотреть на них. Когда подплыл к берегу, я увидел знакомые лица. Ура! Это были добрые люди. Но на лицах у них была печаль. Они говорили что-то про загрязнение и мусор. Потом снова начали говорить о нас. Они бросили рачков, и мои друзья мигом приплыли к берегу. Я не сильно разбираюсь в человеческом языке, но по-моему они сказали: “Пруд уже не очистишь до конца. Нужно спасать лягушкозубов!”.  И они начали переговариваться между собой. Уже начало темнеть, а они ещё разговаривали. Наконец, приехала машина, и из неё вышли несколько людей в зелёной одежде. Они быстро подошли к озеру, достали большие прозрачные банки, и принялись вылавливать нас. Одного поймали, второго, третьего, а затем и я попался. Люди отнесли нас к машине, и положили в какое-то холодное место. Вроде всё было в порядке. Мы ехали не долго. Остановились мы тоже рядом с каким-то домом. Нас выгрузили уже внутри этого домика, и поместили в ещё одно место, которое было холоднее. А что было дальше… Я не помню. И вдруг БАМ! И мы оказались здесь.

– Ничего себе так приключение! – воскликнул Ирбис.

– Ага! Жаль, что я здесь изначально. – сказал улыбаясь Шимпанзе.

– В смысле? Ты пришёл сюда раньше всех? – удивлённо спросил Филин.

– Ну, да. Я живу здесь уже давно. Потом люди построили здесь огромный купол, в который завозят всех пойманных животных. – спокойно ответил Шимпанзе.

– А я-то думал, что сюда первый пришёл! – посмеялся Филин.

– Просто удивительная история! Действительно люди какие-то странные. – изумлённо сказал Шип.

– Итак, теперь, дорогие друзья, послушайте мою историю. – сказал Ирбис.

– Хорошо, давай. Мы слушаем. – улыбаясь сказал Филин.

– Ну, а моя история начинается в снежных лесах Алтайских гор…

История Снежного Барса

Я жил, гулял и веселился на альпийских лугах родного Алтая. Там было так свежо, и хорошо! А с вершин открывался просто потрясающий вид. Я видел города людей. Над одним городом вечно стоял смок. Это выхлопные газы и ядовитые пары, кто не знал. Не понимаю, как люди там живут? Там ведь дышать нечем! Хорошо хоть изредка люди поднимаются в горы. И хорошо, что на мою территорию не заходят. А то прогнать придётся их. А ведь не хочется сгонять их обратно в загазованный город. Пусть лучше освежатся. Кстати о людях. Хорошие и добрые люди-туристы просто ходят и наслаждаются свежим воздухом, свободой. Но бывает, приходят охотники. Придут в горы, постреляют, заберут добычу, и уходят. Некоторые охотники где попало охотятся, и забирают много добычи. Их люди называют браконьерами. А кого браконьером назовут, того ловят и увозят. Странные всё-таки люди. Досаждают, потом помогают, ловят своих, кричат друг на друга, а потом мирятся. Но то, что браконьеров ловят – правильно поступают. Какое право они имеют охотиться на чужой территории? И как-то раз, браконьеры пришли ко мне…

Я был, как всегда, на своей земле в лесу. Была зима. И вдруг, увидел незваных гостей. Я решил согнать их, но заметил, что у них есть оружие. Тогда, я начал подкрадываться поближе. Моя белая шерсть идеально маскировала меня в снегу, но браконьеры как-то смогли меня заметить. Они сразу достали ружьё, зарядили его, и нацелились на меня. Внезапно, кто-то крикнул: “ЭЭЭЙ! Кто вам разрешил охотиться здесь и сейчас?!”. Браконьеры мигом повернулись в сторону кричавшего лесничего, и опустили оружие. Я решил воспользоваться ситуацией, и рванул в лес. Пробежав немного, решил осторожно подкрасться к людям. Они говорили громко, поэтому мне было хорошо слышно о чём они говорят. Лесничий громко говорил:

– Вы двое! Кто такие и что здесь делаете?! Охотиться решили?! Если вы не знали, сейчас не сезон охоты!

– Мы, эм… Мы не знали… Мы думали, что сейчас как раз так и можно охотиться! – ответили запинаясь браконьеры.

– Да ладно! А зачем вы на Снежного Барса нацелились?! – спросил лесничий.

– Так это… Он… Он хотел на нас напасть! – крикнул один из охотников.

– Правильно! Конечно он захочет на вас напасть! Вы же на его территорию зашли! И кстати Ирбисы – под угрозой исчезновения! Охотиться на них строго запрещено! А значит что?! Вы арестованы, браконьеры! Следуйте за мной, если не хотите попасть в лапы к Барсу! – уверенно сказал лесничий.

Браконьеры разрядили оружие, и побрели за лесничим. Повезло… – подумал я. Не успел дойти до своего дома, как в меня попало что-то острое, красное и пушистое. Я испугался, и побежал домой в нору. Пока бежал, я начал быстро уставать. Захотелось спать. До норки так и не дошёл. Я прилёг на землю, и начал быстро засыпать. Но перед сном, заметил три силуэта. Видимо, это были те люди в зелёном. Потом я заснул. А очнулся уже здесь, в Звереляндии. Дома хорошо, но здесь тоже неплохо.

– Классная история! – воскликнул Филин.

– О да! Опасности, это круто, но опасно! – улыбаясь ответил Шип.

– Итак, кто ещё хочет рассказать про…

Звери продолжали разговаривать, смеяться и радоваться. Так продолжалось несколько дней. Они были рады, что всё в порядке. Но они не знали, что за ними внимательно наблюдали люди. Те самые люди в зелёной одежде, что спасли их. Люди тоже радовались, что всё получилось. Международный Союз Охраны Природы просто в восторге! Это был проект, по сохранению животных. Звери не знали, что Звереляндия находится на другой планете, похожей на Землю. И что огромный купол – это огромный заповедник, где животным помогали оправиться.  Люди – умнейшие создания на родной Земле, “создали” вторую Землю. Они заселяют на второй Земле привычных им животных, чтобы чувствовать себя как дома. В этом и заключался проект “Дивный Новый Мир” компании “EvoTech”.

А что было на родной Земле… В общем она есть, и будет всегда.

1. Автор работы: Қайдаров Рауан Жақсыбекұлы, Астана

Название работы: «Аманат»

 Ата дұшпаны зер салып тұрды,

Аруақты қазақ сертім мықты дер.

ереуіл атқа ер салып мінді

Еркіндік үшін ер кіндіктілер.

 

Тарихтың қалың қабатындағы

Ақтабанды да сағың сынды бір.

Қыран қазақтың қанатындағы

Қиылып түсті қауырсын ғұмыр.

 

Бабалар сонда байлам да қылды

Атар таңыңның ары үшін өлдің

Марғасқа ұлдар майданға кірді

Найзаға байлап намысын елдің

 

Босағамыздан ентелей кірді

Бостандық дейтін өмірлік шырақ.

Бозторғай құста еркелей күлді

Бозала таңнан көрімдік сұрап.

 

Тумаса егер ұланың ерен

Қаптаған қалың қайтер ек қолды.

Тәуелсіздіктің шуағыменен

Бәйшешек гүлдеп,бәйтерек болды.

 

Шырқатса шыңға дауысты ғажап

Тулайды аспан, тулайды дала

Мен танып өскен намысты қазақ

Туын құлатар тумайды бала

 

Ұлт үшін қырған соғысқандарды

Бабаларымнан қалады мүсін.

Болашақ саған борыштар мәңгі

Қанжарың менен қаламың үшін.

 

2. Автор работы: Байтусов Нуржан Мейзханович, ВКО

Название работы: «Тарихтың бетін тырнама»

Тарихтың бетін тырнама,

Қан орнына жас шығар.

Шешектей шапан қажаған,

Алқынып, дертім асқынар.

 

Ұраның Алаш болғанда,

Ұрпағы Ұлы даланың.

Ұлылық бастар заңғарға,

Ұлықтап дархан заманын.

 

Ұлтымыз азат бүгінгі,

Рухымыз түлеп, жаңғырып.

Алашым қайта тірілді,

Айбыным енді мәңгілік!

3. Автор работы: Шишаева Мария Викторовна, Усть-Каменогорск

Название работы: «Сознание»

 

Из волокон накопленных знаний

И из самых глубин бытия

Я своё формирую сознание,

По частям собираю себя.

И в душе, и на книжных страницах,

Стоит только отбросить весь хлам,

Обнаружатся знаний частицы.

Может, Истина спрятана там?

Мир красив иль уродлив? Но всё же

Он- твоих отражение глаз.

Он-твой мир, ни на что не похожий.

Он- в тебе, он лишь здесь и сейчас.

Из волокон накопленных знаний

Я сама себе жизнь сотворю!

Заглянув за изнанку сознания,

Обнаружила душу свою

Автор работы:  Куатбеков Ерболат Ерболович, Караганда

Название работы:  «Фигародагы Наблюдатель кім Алиханба алде…»

«1930 жылдардың бірінші жартысына дейін Францияның «Фигаро» газетінде Әлихан Бөкейханның мақалалары жиі жарияланып келген» деген тың дерек бар. Бірақ әлі дәлелсіз. Бұл туралы ғалым Сұлтанхан Аққұлының зерттеулерінен білдік. Алаш көсемінің тоғыз тіл білгенін ескерсек, илануға болады. Әлі де болса «Фигаро» жайлы дерек нақты расталып, зерттеудің нәтижесін көргеніміз жоқ. Алайда «Бір ғалымға ұқсап бағып» өзіміз зерттеп көрдік. Қорытынды – мынау.

Зерттеу нысаны – газет. Ал шетелдің газетін табу өзіміздің газетімізді іздеуден әлдеқайда оңай. Себебі олардың барлық газеті дерлік цифрланған. Яғни, ғаламторға жүктеліп, PDF нұсқасы жарияланған. «Фигаро» газетінің 30-шы жылдардың бірінші жартысына дейінгі сандарын табу қиынға соқпады. Тапқанмен шаруа бітпейді. Ең басты кедергі – тіл. Бірақ оны да аттап өтуге болады. Адамның интуициясы мен логикасы мықты болса тіл екінші орынға түседі. Оған қоса француздың он шақты сөзін білетініміз бар. Бұл да шама-шарқынша бізге көмектесті.

«Фигаро» жайлы әңгіме қайдан шықты? Жоғарыда Сұлтанхан Аққұлының зерттеулерінен білдік деп айттық. Ғалым бұл туралы Сырым Бөкейханнан естіген. Сырым Бөкейханға Әлиханның қызы Елизавета айтқан екен. Айтуларынша, Әлихан «V» бүркеншік есімімен жарияланып келуі мүмкін. Себебі, бұл бүркеншік есімді Алаш көсемі Столыпиннің кезінде жиі қолданған.

Жалпы өзі Әлиханның қанша бүркеншік есімі болған? Зерттеуді бастамас бұрын бүркеншік есімдерді тізіп көрейік. Олар мыналар: «Ә.Н.», «Қыр ұғлы» немесе «Қыр ұлы», «Қыр баласы», «Қ.Б.», «Ғали хан» немесе «Әли хан», «Ғ.Б.» немесе «Ә.Б.», «Арыс ұлы», «Түрік баласы», «Қалмақбай» және «V». Бұл ана тілінде қолданған есімдер. Ал орыс тілінде мұнан да көп есімдерді қолданған екен. Олар: «А.Н.», «Сын степей», «Туземецъ», «V», «А.Б.», «Статистикъ», «Киргизъ-кайсакъ», «Алиханъ» немесе «Ал. Кочевникъ», «Мусульманинъ», «Киргизъ», «Степнякъ», «К.Степнякъ» немесе «Киргизъ-степнякъ». Сондай-ақ, көпшілікке беймәлім «Обыватель», «Наблюдатель», «Читатель», «Уакъ» және «Н.Ш.» есімдері де бар.

Алдымызда Әлихан қолданған бүркеншік есімдердің тізімі бар. Енді осы тізім бойынша түн ішінен күн іздеу ғана қалды. «Фигаро» күнде шығатын газет екен. Яғни бір жылда 365, бес жылда 1825 санды қарап шығуға тура келді. Өзі 12 беттік газет. Бірінші бетінде аңдатпа, саясат, екінші бетінде еркін тақырыптағы мақалалар, үшінші беті әдебиет, әрі қарай театр, кино, спорт, жарнама. Бір байқағанымыз, газет көбіне Франция, Англия және Германияның саяси өмірі жайлы мәселелер көтереді.

Көбіне бүркеншік есімдерге назар аударып отырғандықтан, «Капитан Х», «Черная маска», «Подполковник» есімдері кездесті. Сондай-ақ, «The Watcher» бүркеншік есімі көзімізге оттай басылды. Мақала – французша, бүркеншік есім – ағылшынша. «The Watcher» ағылшын тілінен аударғанда «бақылаушы» деген мағынаны білдіреді. Ал «бақылаушыны» орыс тіліне аударсақ «Наблюдатель» деген сөз шығады. Жерден жеті қоян тапқандай қуандық. Алайда…

Мақала ағылшын саяси элитасы жайлы. Қазақ һәм Кеңес одағы жайлы емес. Әлихан Бөкейханның еңбектерін қайтадан ақтарып шықтық. Әлихан жайлы аз білетінімізге ұялдық. Еуропа мәдениеті мен саясаты жөнінде жазылған еңбектері жетерлік. Оның ішінде Англияға қатысты мынадай мақалалар бар:
1) Қыр баласы. Англия Еуропа соғысына неге кіріскен? «Қазақ» газеті (№79, 1914 ж.,), Самар қаласы.
2) Қыр баласы. Уильям Рамзай – ағылшын химигі. «Қазақ» газеті (№191, 1916 ж.,), Петроград.
Мәселен Уинстон Черчилль жайлы мақаласында былай жазады: «Осы Сентәбір басында Лондонда көп адам жиылған жерде Англия соғыс министрі Шершил мынаны сөйледі…». Бұл сөзден автордың сол жиында өзі де болғанын білдіреді. «Сөйлеген екен» деп тұрған жоқ, «сөйледі» дейді. Болмаса, «Шершилден кейін мұның партиясына қашаннан қарсы партия кісісі Смит сөйледі» дейді. Бұл жерде де сондай жағдай.
Сондай-ақ, Әлиханның шетел газеттеріне жиі шолу жасап отырғанын білеміз. Соның ішінде Англияны да тілге тиек етеді.

Ал Францияға қатысты «Сауда (Франция астанасы Парижде бір сотта айтылған билік турасында). «Ақжол» газеті (№409, 1924 ж., 2-3 бет), Орынбор)» мақаласы бар.
Яғни бұл дегеніміз Әлихан Еуропа мәдениетінен алыс болмағанына дәлел бола алады. Ал «Наблюдатель» есіміне келетін болсақ, бұл бүркеншік есіммен жазған Әлиханның «Движеніе переселенцевъ въ Акмолинкую область за 1906 годъ. «Иртышъ» газеті (№20, 1906 ж., 10 тамыз). Омскъ» мақаласы бар.

«The Watcher» яғни «Наблюдатель» бүркеншік есімі басқа біреуге де тиесілі болуы мүмкін ғой?» деген заңды сұрақ туындайды. Мұны да зерттеп көрдік. Бұл есім ешқандайда белгілі тұлғаның ғұмырбаянынан таппадық. Сонымен «The Watcher» бүркеншік есімімен 20-ға тарта мақала таптық. Автор 1930-32 жылдары жиі жарияланып келген екен. Бір байқағанымыз, мақаласы айына екі рет жарық көріп отырған. «The Watcher» «Фигароның» ешқандай да меншікті һәм өз тілшілері емес. Айына екі рет мақала беретін қандай тілші ол? Автор саясат пен мәдениет жайлы жетік білетін тұлға. Әрбір бүркеншік есім мақалаға байланысты қойылады. Сыни мақала болса, соған сәйкестендіріліп қойылатыны белгілі. «The Watcher» яғни «Наблюдатель»-дің мақаласын оқып отырсаңыз, сырттан ғана бақылап жазып отырғандай әсер қалдырады.
Біз тапқан мақалалардың тізімі мынау:
1) Наблюдатель. Лондон Жаңа жылды қалай қарсы алды? 1930 ж., 6 қаңтар. 2-бет. (Бір қызығы, бұл мақала У.Черчилльдің мақаласымен қатар жарияланған).
2) Наблюдатель. Қаңтар кезіндегі Лондон. 1930 ж., 29 қаңтар. 2-бет.
3) Наблюдатель. Ақпан кезіндегі Лондон. 1930 ж., 10 ақпан. 2-бет.
4) Наблюдатель. Ақпан кезіндегі Лондон. 1930 ж., 22 ақпан. 2-бет.
5) Наблюдатель. Лондон қоғамы. 1930 ж., 24 наурыз. 2-бет.
6) Наблюдатель. Рамазан айындағы Лондон. 1930 ж., 13 сәуір. 2-бет.
7) Наблюдатель. Маусым алдындағы Лондон. 1930 ж., 21 сәуір. 2-бет.
8) Наблюдатель. Лондон жазы. 1930 ж., 13 шілде. 2-бет.
9) Наблюдатель. Лондон маусымының соңы. 1930 ж., 1 тамыз. 2-бет.
10) Наблюдатель. Лондон маусымы. 1930 ж., 11 тамыз. 2-бет.
11) Наблюдатель. Тамыз кезіндегі Лондон. 1930 ж., 22 тамыз. 2-бет.
12) Наблюдатель. Англия колония қоғамы. 1930 ж., 18 қыркүйек. 2-бет.
13) Наблюдатель. Маусымды күтеміз. 1930 ж., 19 қыркүйек. 2-бет.
14) Наблюдатель. Лондон күзі. 1930 ж., 29 қазан. 2-бет.
15) Наблюдатель. «Кіші маусым». 1930 ж., 28 желтоқсан. 2-бет.
16) Наблюдатель. Жаңа жыл. 1931 ж., 19 қаңтар. 2-бет.
17) Наблюдатель. Лондон. 1932 ж., 6 қаңтар. 2-бет.

Енді Сырым Бөкейханның тұспалына келейік. Оның айтуынша, Әлихан «V» бүркеншік есімімен жарияланып келуі мүмкін. Автор «мүмкін» деп тұр. Дегенмен «V» бүркеншік есіміне қатысты үш мақала таптық. Біріншісі, 1931 жылдың 2 ақпанында жарияланған «Герцог Вандом» атты мақала. Бірақ, газет ескі болғандықтан автор қай әріпте қол қойғанын білмедік. Бұл не «V» болмаса «Y» болуы мүмкін. Екіншісі, 1930 жылдың 3 наурызында жарияланған мақалада «E de V» деп тұр. Үшіншісі 1930 жылдың 1 наурызында жарияланған «Гюгоға хат» атты мақаланың астына «V» деп қойған. Алайда, редакция: «Хат 1835 жылы жазылған» деген анықтама беріп қойыпты. Ал Әлихан Бөкейханның 1866 жылы дүниеге келгенін ескерсек, бұл мақала оған тиесілі емес.

Әзірге жасаған шаруамыз – осы. «Фигаро» газетіне сауал жібергенмен, олардан жауап жоқ. Себебі де белгілі. Біз ешқандай ресми мекеменің һәм ғылым академиясының өкілі емеспіз. Мұны «Әлихан. «Фигаро» тақырыбына жасалған бір ғана қадам деп түсінгейсіз. Бұл тақырыптың әлі де зерттелетініне сенімім мол. Тұспалымыз ақиқатқа айналса… Барлығы да мүмкін. Әлиханның Англияда өмір сүруі, Франция зиялы қауымымен араласуы… Бәрі де мүмкін. Әлиханның массондық ложаға мүше болғанын да ұмытпаңыз. Ғылымға көңіл бөлсе, талай шындық пен тың деректердің шығатыны белгілі. Ол күн де алыс емес.

2. Автор работы: Исаева Құралай Ғалымқызы, Костанай

Название работы:  «Қазақты сүю»

Ғылымға, әсіресе мектеп табалдырығынан оқытылатын шетел өркениетіне қанық ойлы оқушыға қазақты сүю қиын ба? Себебі, грек философтарынан бастап Тесла мен Эдисонның туындыларынан хабардар қазақ баласының «қазақ сонда не қылған?» деген ойға келуі заңдылық. Заңдылық дейтініміз мұндай себептердің бірнеше алғышарттары бар. Қысас әпсанадан (Черная легенда, яғни көшпенділер – жабайылар тұжырымы) бастап, өзге елдердің тарихшыларымен жазылған қазақ тарихы зерттелмегендіктен, қазақ әлі күнге дейін сінісіп кеткен «аңыздарды» ақиқат деп қабылдауда. Сондай аңыздардың кейбірін қарастырып көрелік.

Бірінші әпсана: бай мен кедей аражігі. Соңғы кезде танымал болған (неге дәл осы кейіпкер?) Алдар көсе туралы  хикаяттарда екі образ бар: сараң, жаман әрі надан бай және еңбекқор, ақылды, адамгершілігі мол кедей. Шыныңа келгенде қазақ жерінде ондай әлеуметтік жіктің болғаны екіталай: тарихқа көз салып, ортағасырлық қазақ жағдайын көрелік:

Саяси жағдайы: қазақ жерлері Еуропада секілді феодтарға емес, ру-руға бөлініп бергені ақиқат. Бұл руды басқарған, я көбіне сот үлгісіндегі рубасы мен би-шешеннің болғанымен, арасындағы «салық төлеуші – жер иесі» немесе «қожайыны мен құлы» сынды аражіктің болмағанын аңғартады. Егер рубасыны, яки шешенді халық өзі таңдайтының (ұрпақтан ұрпаққа емес) ескерсек, онда қазақ қоғамының саяси жағдайы қоғамдық-демократиялық бағытта өрлегенін байқаймыз (Жоғары тұрған хан сайлауына тек төре ұрпағы үміткер болғанымен, халық олардың ішінен қалаулысын таңдаған, бір Абылайдың өзінде 30 ұл болған деседі).

Экономикалық жағдайы: Өкінішке қарай Ресей империясының жүргізген санағында келтірілген деректерден басқа толыққанды қазақ тұрмысы жайлы нақты сандар жоқ. Алайда, бір Сырым Датұлының асына екі жарым мың жылқы сойылса, қазақ тұрмысының нашар болмағанын, керісінше басқа елдермен салыстырғанда халықтың дәулетті тұрғанын байқаймыз. «ХХ ғ. бас кезінде Қазақстандағы және басқа елдегі қазақтардың қолында жиырма миллионға жуық жылқы болған» (Этнографпен әңгіме, Қ. Бегманов). Ресей жазбаларына келсек, Адольф Янушкевич өз жазбаларында: ««Сан» деп аталатын алғашқы санақтар туралы оқиғаларды естігенде жүрегім қалай ауырды десеңізші! Проконсулдардың әрқайсысысы дерлік өзіне берілген жұмысты тұрмысын жақсартудың амалы ретінде  көрген сынды. Казактармен бірге келіп, елдімекендердің барлығына қорқыныш тудырған. Оның бұйрығы бойынша көштен 150 және одан артық верст қашықтағы жерге  табындар мен отарлардың барлығы жиналған. Жолдардан күтпеген жорықтың іздері білінеді: лақтырылып тасталған биелер мен ірі қара мал, түйе, қой. Бәрі бір жерге тығыздалғандықтан, әрі азық пен судың жетіспеушілігінен малдың саны күрт азайған. Шенеунік мырза өлі малды тірі қылып тіркемеуі үшін төлем де сұраған. Қазақтардың (түпнұсқада қырғыздардың) көзінше басқа дерек жазса, Приказға келген соң мүлдем басқа сандарды көрсеткен. Бұдан бөлек, ол мырзаны құрметтеудің өз неге тұрған десеңші!  Асүйге келген қойларды семіздігінен емес, терісі үшін де браққа шығарған. Қалай болғанда да ultima ratio (соіңы шешуші себеп) үлкен рөлін қарашаға ғана емес, волост басқарушысы мен старшындарға тиетін қамшы ойнады» деп күйініп жазады (Адольф Янушкевич. Күнделік пен жазбалар). Күнделігінің көзге түскен тағы бір жазбасында «Түгім жоқ деген бір қазаққа Виктор [санақ жүргізуші] реестрді көрсетіп: «Жазбада 80 деп көрсетілсе, сенде қалай түк болмағаны?» деп сұрағанда «Сен тумай тұрғанда менде 80 емес, қаласаң 400 болған. Ал бүгін менде мына ит пен сүйеніп тұрған таяғымнан басқа ештеңе жоқ» деп күрсіңіп жауап берді қазақ» деп жазады. Алдымен мал жайылымы мен өзен-көлдің шекарасын белгілеуден басталған Ресей империясының отаршылдық саясаты ақыр соңында «теңдік» мақсатындағы малдарды кәмпескелеу жарлығын бекітті. Жерінен, жайылымынан, малынан (ар. дәулет, байлық) айырылған қазақ кедей болмағанда қайтсін! Егер «Сапаққа жиырма мың жылқы біткен екен. Ел аузындағы кейбір дерекке сүйенсек, отыз-қырық мыңға жуық жылқысы болған деседі», «… алтай руынан шыққан Сейдалы деген жігітке 40 мың жылқы бітіпті деген сөз бар», «найман ішінде қызай елінің Еркінбек Жайырбекұлы деген кісінің 15 мың жылқысы болыпты. Бұл – 1930-ға дейін болған кісілер» (Этнографпен әңгіме, Қ. Бегманов) деректері рас болса, онда қазақ қоғамын бай-кедей емес, ауқатты/дәулетті-қараша деп бөлген дұрысырақ болады. Неге қараша, қазақта дымы жоқ кедейдің болуы да ғажап емес қой? Жоқ. Қазақ қоғамында тұрмысы ауыр құлдар (жатақ деген атау бастапқыда осылар үшін қолданылған болуы мүмкін)          болды, әлеуметтік жікте отаршылдыққа дейін кедей болған емес. Қараша деп малдың саны мыңдап есептелетін дәулеттілермен сайғандағы салыстырмалы түрдегі атау. Қазақта дымсыз кедейдің болмауын мына бір логикалық тізбекпен де түсіндіруге болады:

1. Қазақтың құн төлеуі («Құнанбай» фильмін қараңыз), қалың малы, қыз жасауы. Ақша, яғни мал жүретін төлемдер. Адам құны қымбатқа түсетіні белгілі, сол үшін ұалың мал мен қыз жасауын қарастырайық. «Қалыңмалдың «қырық жеті», «отыз жетінің бүтіні» «отыз жеті», «отыз жетінің жартысы», «жақсылы отыз жеті», “жиырма жеті», «он жеті», «домалақ қалыңмал», «домалақ бата» сияқты түрлері болған. (ҚСЭ.6-том). Мұның сыртында тоймал, сүтақы, күйеу апаратын ілу, өлі-тіріге апаратын, тағы басқа көптеген бағалы кәде-жоралар да болады. Бұл Кеңес өкіметі кезінде қызды малға сату қара күйе жағылып келді. Ал шындығында қыздың жасауы қалыңмал көлемінен кем болмаған. Демек, бұрынғы дала заңында бұл ескерілген сияқты. XIX ғасырдың алғашқы ширегінде Кіші жүзде Байсақал мен Орта жүзде Сапақ құда болған. Сонда Байсақалдың қызының «қалыңмалы» 500 жылқы болған. 300 жылқы – қара малы, 100 жылқы үйге кіргізер, 100 жылқы тоймалына кетіпті. (М.Ж. Көпеев). «Оның үстіне қалыңмалмен қабат бес жақсы туралы да келісіледі» (Ы.Алтынсарин). «Бес жақсыға» мыналар жатады: 1. Қара нар, 2. Жүйрік ат, 3. Қалы кілем, 4. Алмаш қылыш, 5. Бұлғын ішек. Құдалар арасында мұның бірі ұзатылған қыздың сәукеле бастаған асыл тағымдарымен алмастырылады. «Бес жақсының» бір түрінің өзі 4-5 жылқыға бағалаған. Күйеу кәделері мен ырымдар тағы бар. Олар мынадай: ұрын келу, есікашар, ентікпе, балдыз көрімдік, күйеу табақ, сүтақы, жігіт-түйе, ат байлар, босаға аттар, сәукеле байғазы, жеңгетай, шымылдық байлар, отау жабар, кереге көтерер, уық шаншар, түндік жабар, үзік жабар, мойын тастау, ілу, қыз қашар, шашу, қыз көтерер, арқа жатар, қалыңдық ойнау, қол ұстатар, шаш сипатар, көрпе қимылдатар, ит ырылдатар, «кемпір өлді», бақан салар, күйеу аттандырар» т.б. (Сейіт Кенжеахмет. Дәстүр журналы). Тұрмысы нашар деген өзіндегі қалың мал «тоғыз». Қазақтың дәстүрлері, кәделері, сыйлары, аталмаған киіті мен өлтірісі – қазақ тұрмысының жақсы (жай айтқанда) жағдайын көрсетеді. Кедейленген ХХ ғасырдың қазағы алып қашу дәстүрін ойлап тапса, ХХІ ғасырдың қазағы бар салт-дәстүрді ұстанамын деп «несиеленіп» жүр (бұл жерде «алып қашу» дәстүрін өткен ғасырдың туындысы деп білу қажет. Ондай ой Сәкен Жүнісовтың «Ақан серісін» оқығанда туындады: Құлагердің щабандозы он алты жастағы жігіт жарысқа жеңімпазға берілетін ұтыс үшін, яғни ұнатқан қызының қалың малын төлеу үшін қатысады. Демек, ХІХ ғасырдың қиналып жүрген ғашығы кедей жігіт (ресей отарының шарықтау кезеңі екенін ескерсек) қызды алып қашуға ойы бармаған. Алып қашу – 1920-30 жж аштықтан соң табылған ақыл болуы әбден мүмкін, жалпы бұл да зерттеуді қажет ететін сұрақ). Сөзден сөз жүріп, осы жерде жас қызды кәрі шалға қосу әфсанасын айтуға болады, бірақ бұл да ұзақ әңгіме, алдағы бір тақырыптың өзегі.
2. Н. Элиас өзінің «Мәдениеттіліктің үдерісі туралы» еңбегінде этикет жайлы керемет пікірін білдіреді. Оның айтуынша, этикет – адамдардың аса мәдениетті, яғни бай екендігін көрсетудің амалы. Сол себепті бай адамдардың дастарханынан майлық (салфетки) ғана емес, үш-төрт шаңышқы, екі пышақ, үш стақан сынды ыдыстарды көруге болады (шынтуайтына келгенде әрбір асүй аспабының бір данасы жеткілікті). Бір сөзбен айтқанда ол кедей адам байдың үйінде нені қалай пайдалану керектігін білмейді, яғни кедейге өз орнын көрсету (Титаник фильмі). Енді қазақ қоғамындағы ауөатты мен қараша үйдің айырмасын табайық. Алты қанат пен он екі қанатты киіз үй мен оның жабдықтарының қымбат теріден жасалғандығы болмаса (оларды аңшының үйінен де табуға болады) басқа кемсітушілікті таппайсыз. Ал әрбір қазақ ен-таңбасыз төрт түлікті (байлықтың басты формасы) түр-түсімен, жасымен, мінезімен айыра білген. Әрбір! Осы кездегі қарт-қыриялар, не болмаса ауыл тұрғындары сол қасиетін сақтап келсе – бұл айғақ қой! Егер бұл төрт түлік «таңдаулы» байларда болса, онда ол майлық пен үш-төрт шаңышқының кейпіндегі ерекшелік болмай ма? (мысал ретінде, британ дворяндарында ғана жылқы болғанын алуға болады). Сонымен қатар, керісінше, қазақтың мүлдем басқа амалымен өлшенетін тектілік сынын атап айту керек. «Сен ханның емес, наубайшының ұлысың» деп дәл тапқан Аяз би есіңізде ме? Ханның бұл кемін Аяз би (Жаман) алдыңа келген нан мен құртынан білді: «Хан болсаң, дастарханға қазы-қарта, ет келер еді» деп айтпап па еді?!Немесе тұтқында болған Абылайды сынаған Қалдан Сереннің сынақтарын қараңыз: алғашында Абылайды аштан қатырып, алдына май қосылған су берді (хан баласы болса, қанша шөлдесе де ішпес деп), кейін тақтан орнын босатып «қайда отырыр екен деп?» тағы сынады. Қазақ айтқан тектілік малмен емес, мінезбен өлшенген.

Екінші әпсана: қазақ ғылымы, оның ішінде жұлдыздар әлемі. Шоқан – еңбегін қағазға басып, әлемге дәлелдеткен тұңғыш ғалымы болғанымен, қазақ ғылымының тұңғыш ғалымы  – қазақтың өзі! Себебі, қазақ ғылымының көрінісі – оның тілі мен салт-дәстүрінде, ырымында. Ғылымдар ішінен қазақ астрологиясын алған себебім – қазақ өлеңдері арқылы оның болғанын дәлелдеу өте оңай. Махамбеттің «Жабығу» өлеңі «Күн жадына қарасам – Жедінің оны құралай» деп басталады. Құралай сөзінің түп төркіні желдің түрі екендігін, ал жеді – қазақша мерген шоқжұлдызы. Яғни, ақын жедінің онында, қазіргіше желтоқсанның басына келетін күннің желді болатының болжамдайды. Махамбеттің бір өлеңі қазақша жұлдыз санауды, ал бұл қазақша ай санаудың ерекшелігіне мән береді. Қазақтың жыл басы – наурызда, яғни оның 22-сінде басталатынын ескерейік. Қазақша жыл 360 күннен, 12 ай 30 күннен тұратын болған. Сол себепті қазақтың әрбір айы – тиісінше шоқжұлдызға тиесілі. Қазақтың жыл санауының өзі ерекше, егер григориан күнтізбесі бойынша қазір 2017 жыл, ал хижра 1439 жыл десе, қазақ күнтізбесі биылғы жылды 270 жылдың 271 жылға көшкендегі уақыты деп санайды. Қазақ ескі күнтізбе (тәңіршілдік) бойынша бес 12 жылдық мүшелді, яғни 60 жылды – бір цикл, бір жыл деп санаған. Яғни ерте қайтыс болған адамға байланысты айтылатын кеңге танымал «екі жасының біреуіне де жетпей қайтыс болды» сөзі – жалпы адамның жасы екі «үлкен жылға» яғни 120 жасқа тең екендігін хабарлайды. Яғни, «үлкен жыл» туралы ұғым күнделікті  тұрмыста да белгілі болған. Егер 270 жыл 1974 жылы аяқталса, онда 2017 жыл – 16243 жыл болып есептелмек («Қорқыт ата және уақыт» мақаласы, З. Наурызбаева). Бұл қазақ астрономисяның үстірті ғана, Ақжан Машанидың жұлдыздар туралы мол еңбегі, Серікбол Қондыбай, Таласбек Әсемқұлов шы,армалары – қазақ ғылымы зерттелуінің үлкен іргетасын қалады.

Жалпы, әпсаналардың шығуы – ХХІ ғасырға дейін Қазақ тарихы, оның алды түрік тарихы қазақ тарихшыларымен зерттелмегендігінен. Қазақ тарихы жеңімпаздар көзімен қарастырылды: қытай жазбалары, грек жазбалары, орыс жазбалары. Тіпті КСРО заманы қазақ тарихын одан бетер бұрмаландырып жіберген сияқты. Мысалы, қазақ хандарының ішіндегі әйдігі қайсы? Абылай хан. Үш жүздің басын қосып, талай батырды жанына жинаған Абылай – дара тұлға. Тек жанындағы ақылшысы Бұхар жырау  Абылайға «сен еңсегей бойлы ер Есімнің шынашағына да тұрмайсың» деп сын білдірген екен. Ойлы қазақ баласы «Есім хан жайлы не білем?» десе керек-ті. Әттең, ХХ ғ. қазақ хандары ішінен көп зерттелгені Абылай болды. Себеп сол ханның тұсында орта жүздің Ресей империясына қосылғандығы болуы керек. Өнер мен мәдениеттің барлық туындылары түрлі сүзгілерден өткен КСРО уақыты Абылайды оңай өткізген болуы керек. Әйтпегенде, қазақтың санын миллионға жеткізіп, жерін қазіргі Қазақстан картасындағыдай жерге кеңейткен Қасым ханның, сөзге ділмар би-шешендердің басын қосып, «Жеті жарғыны» жаздырған Тәуке ханның, тарих сахнасында орын таба алмай жүрген талай хандардың өмірі зерттелмеген қалыпта. Сол себепті, қазақ кенінің асыл қойнауын ашу әлі жалғасуда.

Қорытынды орнына. Әлиханның Ахаңға жазған хатынан:

«Бір күні Шәңгерей маған: «Мен сені жақсы көремін, білесің бе?», – деді. Мен «Жоқ», – дедім. Шәңгерей: «Сен шын қазақсың ба? Сені қазақ деп жақсы көрем»,-деді. Физиканы оқып қарасам, Елдесім де қазақ екен».

Қазақты сүю қиын емес, қазақ болу қиын.

 

3. Автор работы: Құлманова Әсем Бектемірқызы, Астана

Название работы:  «Арал жайлы айтылып жүр көп аңыз»

Құрлықтар енді пайда болып жатқан кезде бүкіл жер шарын шарпыған жалғыз мұқиттан Каспий мен Арал қос тамшыдай үзіліп қалған деседі. Соның ішінде кезінде аборигендердің ата қонысы болып, «Сармат теңізі», «Көк теңіз» деп те аталып келген Арал теңізі жайлы айтылар ақиқат та, аңыз да көп. Не десек те, сол теңіздің толқынымен таласып, көкке шапшып жататын балығымен қиын-қыстау заманда өз тұрғындарын ғана емес, өзге елдегілердің де өзегін жібітіп, ашаршылықта асқазанға арқау болғаны жайлы айтпай кетуге болмас. Оған дәлел, Лениннің Арал ревкомының төрағасы Төлеген Медетбаевқа хат жазып, Еділ бойында аштықтан бұралып жатқан балалар мен қарттарға азық-түлік жіберуін сұрағанда өңір балықшыларының тыным көрмей, бір тәулікте 14 вагон балық тиеп жіберуі еді. Қан майдандағы сарбаздарға да көк теңіздің тонна-тонна бекіресі мен қаязы жөнелтіліп тұрғаны тарихтан мәлім. Сол жылдары аборигендер теңізінің таңғажайып аралдарына қарай отарлық империяның әскери кемелері де көптеп келе бастаған. Кейіннен сол аймақтағы тұрғындарды ары қарай көшіріп, аралдың маңына жолатпай қойған. Әсіресе, тұрғындар арасында «Барсакелмес» аталып кеткен «Возрождение» аралының құпиясы әлі күнге дейін ашылмай келе жатыр. Сәті түсіп, сол аралға барғандардың белгісіз бір тұманға жолығып, тосыннан ғайып болуы немесе үш сағат қана адасып қалған адамның аралдан шыққан кезінде үш күн уақыт өтіп кетуі тәрізді аңыз-әңгімелер айтылып та, жазылып та жүрді.

Бір қызығы, сол «Возрождениеден» шыққан әскери кемелердің Аралдағы портқа түн мезгілінде ғана келіп, таң ата теңізге шығып кетіп отыруы. Ал, ол кемеден қандай зат түсірілді, қандай тапсырма орындады, оның барлығы шешілмес жұмбақ күйінде ғана қалып қойды. Және де сол кездері жергілікті тұрғындар арасында  кенеттен «алапес» ауруының тарала бастауы да көңілге күдік ұялатады. Теңіздің толықсыған шағын көрген қариялардың сөзінше, сол аралға әскерилер жайдан-жай емес, химиялық-бактериялық сынақ жасау үшін келген. Тіпті, жасаған да. Ал оны нақты дәлелмен көрсетіп, айғақтайтын құжат біздің қолымызға тиген жоқ. Солайша аты жаман дертке шалдығып, жазықсыз зардап шеккен момын жұрттың сол кездегі жан айқайы құр жаңғырыққа айналып қала берді.

Одан бөлек, кемерінен тасып төгіліп жататын айдынды Аралдың 30 жылдың көлемінде қараусыз қалған қариядай әлдеқашан бұғаттап тастаған қос дарияға жаутаңдай қарап, жылдан-жылға шөге бастауы да бекерден-бекер емес. Оған да айтылар болжамдар жетіп артылады. О баста Гитлер «Барбаросса» жоспарын жасаған кезде Арал теңізі деген жерге әуелі «Балық» деп, кейіннен ол ойынан айнып, «Күріш» деп жазу себебін  антифашист Герхард Кегель «В бурях нашего века» еңбегінде Гитлердің онысын «Теңізді құрғатып жіберіп, оның орнына күріш өсірмекші болды» деумен түсіндіріпті. Ал бұл жымысқы ойды Компартия Гитлерсіз-ақ жүзеге асырып берді. 1936 жылы теңізден балық аулау біржола тоқтатылады. Кейіннен кіндіктес екі өзен Сырдария мен Әмударияның да талан-таражға түсуі Арал теңізінің хәлін мүлде нашарлатып жіберді. Бір орында тұрып қалған теңіз суынының тұздылығы метріне 23 грамға дейін жетті де, тұзды суға тұншыққан су серкелері жағалаудан өлі күйінде ғана табыла бастады. Отбасын балықпен асырап отырған балықшылар теңізден тірідей айырылып, амалсыздан өз жерін тастап көшуге мәжбүр болады. Дер кезінде көмек жасалмаған соң көк теңіздің суы жайлап азайып, айдын шалқардың төсінде қалқып жүретін қайық-кемелер сор басқан жағалауда теңкиіп-теңкиіп қалып жатты.

Теңіздің тәлкегі мұнымен де бітпеген екен. Олай деу себебіміз,1970 жылы Сырдариядан теңізге 9,6 текше километр су құйылса, 1976 жылдан бастап өзен ағысы толығымен тоқтаған. Осы себептен Арал теңізінің тартылуы басталып, су деңгейі дереу 12 метрге дейін төмендеп кетеді. Сол кездегі көк теңіздің көрінісін қараудың өзі аянышты еді. Сусыз қалған теңіз ұлтаны тілініп-тілініп, ақ сор мен тұзға көмілген құла дүз болып шыға келді. Нәтижесінде, баяғы алып айдынның аңғарында 3,2 мың шаршы шақырымдай қабыршақтанған тұзды шөгінді пайда болды. Ғалымдардың сондай теңіздің құрғап қалған жерінен көтерілген улы шаң сонау Пәкістан шекарасы мен Солтүстік мұзды мұқиттан табылды деп  дабыл қағуы да бекер емес еді. Солайша, «Арал тағдыры–адам тағдыры» болып, өзге мемлекеттер мүсіркей қарайтын әлемдік проблемаға айналып шыға келді.Теңіздің жағаға келіп, бас ұрып, ақ көбігін аспанға атып жататын шағын көрген үлкендер оны тек сағынышпен ғана еске алатын болды. Тағдырын теңізбен байланыстырған тұрғындар «Аралдың табанынан су кеткенмен, халқының жүрегінен жыр кеткен жоқ» деп термесіне қосып жырлады, көк теңіздің қайтадан кемеріне келетініне сеніммен қарады.

Сонымен не керек, егемендігімізді еншілеп алғаннан кейін ҚР Жоғары Кеңесі Қаулысымен Арал аймағының Қазақстан бөлігі «экологиялық қасірет аймағы» деп жарияланды. Сонан кейін Арал мен Қазалы  халқының айлық жалақысына 0,5, облыс тұрғындарына 0,3 пайыз үстеме қосылуы қарапайым жұртшылықтың көңіліне медеу болғанымен, теңіз мәселесі әлі тереңде жатыр еді. Географиялық орналасуы бойынша Аралдың Қазақстандағы бөлігі, яғни солтүстік жағы биік, ал оңтүстік жағы ойпат болатын. Теңіз тартыла бастаған кезде солтүстік жағы еңіске қарай құлай бергендіктен Көкарал бөгетін жасау ұсынысы тасталды. Бастаманы көтерген Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы еді. Көкарал бөгетін салу–Кіші Аралды сақтап қалудың жалғыз амалы еді. Мемлекет басшысының 2005 жылы келген сапарында гидротехникалық «Көкарал» плотинасы іске қосылып, Кіші Аралға су келді. Көптен күткен бұл оқиға тұрғындардың есінен әлі күнге кеткен жоқ. Көк теңіздің кепкен танабы қайта тіріліп, су серкелері табиғи жолмен өсіріле бастады. Ендігі мақсат– Кіші Аралдың екінші кезеңін қолға алып, айдынның арнасын кеңейту. Елбасының «Рухани жаңғыруында» айтқан «Туған жер» бағдарламасы да, ұлттық прагматизмді сақтап қалу идеясы да адамзаттан ғана қолдау күтетін көк теңізімізді қайта қалпына келтірумен тікелей байланысты.

Түйіп айтсақ, Арал жайлы айтылып жүрген көп аңызды шындыққа айналдыру–болашақтың еншісіндегі ең елеулі іс.

 

4. Автор работы: Сахранова Вера Александровна, Тараз

 Название работы: «Ассамблея народа Казахстана – большая и дружная семья»

Как гласит одна казахская пословица: «Сила птицы – в крыльях, а человека – в дружбе». И жизнь наглядно подтверждает ее правоту. Велика наша Родина – Казахстан, многонациональна наша Республика, объединившая под своим шаныраком людей разных национальностей, с разной культурой. Жизнь и история складывалась таким образом, что на древней земле казахов переплелись судьбы около ста тридцати наций. Все народы, проживающие в Казахстане, пережили вместе много великих и малых, радостных и горьких событий: Великая Отечественная война, послевоенная разруха, реформы разного направления и уровня. Но все это лишь закалило и объединило народ, теперь мы живем единой дружной семьей. Наш президент и правительство делают многое для сплочения, объединения, единства народов. Этому  способствовало создание Ассамблеи народа Казахстана. Сама идея такой организации принадлежит Президенту- Нурсултану Назарбаеву. Сегодня Ассамблея создает благоприятные условия для укрепления межэтнического согласия, толерантности в обществе и единства.

Мы дружной семьёю живем в Казахстане
Татары, уйгуры и русские с нами.
Так пусть же крепнет во веки веков
Дружба народов всех возрастов.

И продолжением этих строк являются слова главы нашего государства: «Во- первых, единство  всех  казахстанцев –  это уникальная ценность. Наша задача – оберегать ее, охранять. Мы никому не должны позволять раскачивать лодку, благополучно плывущую в мировом океане своим курсом. Во – вторых, толерантность, которая присуща всем нам вместе и каждому в отдельности».

Я, русская, горжусь тем, что живу в многонациональной стране. Мы научились жить единой семьей и общаться друг с другом на языке дружбы. Я счастлива, что живу в такой стране, где каждый человек может учиться, работать, развивать свой язык, культуру, традиции. Люди самых разных национальностей и конфессий чувствуют себя уверенно в этой стране.  Мы уже видим большие успехи и достижения нашего государства: Казахстан и его граждане вступили в новую эру своего развития. Очень скоро Казахстан встанет в один ряд с высокоразвитыми странами, так кат уже сегодня заложены все предпосылки для дальнейшего прогресса. Казахстанцы, пережив ранее немало тяжелейших периодов в своей истории, не утратили главного- веры в свои силы. Мудрость казахского народа- в умении терпеть, в извечном стремлении мирно решать конфликты. Наша цель – не просто выжить в новых условиях изменяющегося мира, но и продолжить свое развитие, укрепляя прежние достижения. Мы – единый народ, мы живем в одной стране, и у нас одна судьба. Это делает нас сильными в эпоху кризисов и перемен, защищает от ветров истории и выводит на широкую дорогу глобального мира.